Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü araştırma görevlilerinden Abdullah Elcan ve Fatih Şayhan, BAP projesi kapsamında Altay Özerk Cumhuriyeti’ne gitti.
ARÜ araştırma görevlileri, “Rusya Federasyonu’na bağlı Altay Özerk Cumhuriyeti’nde (Ulagan ve Onguday Aymakları) Sözlü Kültür Ürünlerinin Derlenmesi ve Yazıya Aktarılması” adlı BAP projesi kapsamında 17 Haziran-16 Temmuz tarihleri arasında dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesi içinde olan Altay Türkleri hakkında araştırmalarda bulundu.
ARÜ Araştırma Görevlileri Abdullah Elcan ve Fatih Şayhan, Güney Sibirya bölgesinde Rusya Federasyonu’na bağlı Altay Cumhuriyeti’nde yaşayan Altay Türklerinin, dağınık olarak da Altay Krayı içinde yer alan Novosibirsk, Barnaul, Biysk şehirlerinde ve Kemerova oblastında yaşadıklarını belirttiler. ARÜ Araştırma Görevlileri, Kazakistan ve Moğolistan bozkırları ile Sibirya ormanlarının birleştiği yerde Altay dağlarının eteklerinde yer alan Altay Cumhuriyeti’nde Altay Türklerinin Rusya’daki nüfuslarının 2010 itibariyle 74.218 kişi olduğunu ifade ettiler.
Altay Cumhuriyeti’nin demografik yapısı hakkında bilgiler veren Arş. Gör. Abdullah Elcan ve Fatih Şayhan şunları söylediler: “Altay Cumhuriyetinin nüfusu ise 206.168’dir. Toplam nüfusun %56,6’sını 114.802 kişi ile Ruslar; %33,9’unu 68.814 kişi ile Altay Türkleri oluşturmaktadır. Bu gün Dağlık Altay Cumhuriyetinin resmi dili Altayca ve Rusçadır. Altay Türklerinin hemen tamamı iki dillidir. İki dillilik baskın kültürün dili lehine işlemekte ve Altay Türkçesi yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bulunmaktadır. Nitekim UNESCO’nun “Kırmızı Kitabı”nda (Unesco Red Book on Endangered Languages) “Tehlikedeki Diller” listesinde Altay ağızlarının tamamı yer almaktadır.”
Arş. Gör. Şayhan, ‘Kültür hazinelerini derlemek, onların yok olmaya, değişmeye yüz tutan taraflarını bulup ortaya çıkarmak gerekmektedir.’
Derleme sonuçları hakkında bir değerlendirme yapan Arş. Gör. Fatih Şayhan: “Şüphesiz sözlü kültür insanlığın varoluşundan bu yana yazıya aktarılmadan zamanla kendini dönüştürerek ve değiştirerek ama yok olmadan insanlığın ortak bilincinde yer ederek süregelmiştir. İnsana ait hiçbir şeyin ölmediğini, bilinçdışı denen gizli mahzende depolandığını ve hiç umulmayan anlarda bu birikimin kendini güncellediğini bütün dünya anlatılarında gözlemlemek mümkündür. Bu amaçla, kültür hazinelerini derlemek, onların yok olmaya, değişmeye yüz tutan taraflarını bulup ortaya çıkarmak gerekmektedir.”
İnsani Bilimler alanında eksik kalan çalışmaların sözlü kültür unsurlarının gelişen teknoloji ile birlikte yazıya geçirilmeden, derlenmeden yok olma ile karşı karşıya kalındığını vurgulayan Arş. Gör. Şayhan sözlerine şu şekilde devam etti: “Bu bağlamda proje kapsamında Altay Özerk Cumhuriyeti’ne bağlı Ulagan aymağı merkez ve Çibilya, Balıktu-yul, Çibilü, Kara-Kudur, Saratan ve Aktaş köylerine, Onguday aymağı merkez ve Coyo Köyü, Koş-Ağaş aymağı merkez ve Ortolık, Mohor-Tarkatı, Beltir, Telengit-Sortogoy köylerine, Mayma aymağı merkez ve Saydıs köyüne gidilerek sahada sözlü kültür ürünleri (masal, efsane, inanç, türkü, alkış, kargış, atasözü, tekerleme) derlemesi yapılmıştır. Yapılan derlemeler neticesinde günümüzde Altay Türklerinin hala eski Türk dini inanç sistemini yaşadıkları, destancılık geleneğini devam ettirdikleri ve kültürlerini gelecek nesillere aktarmada kararlı oldukları gözlemlenmiştir.”
Proje kapsamında Altay Türklerinin birliğini sağlayarak milli bilincin oluşturularak, gelecek nesillere aktarılmasında büyük katkı sağlayan El-Oyın bayramı gözlemlendi. 1988 yılından itibaren iki yılda bir Altay Özerk Cumhuriyeti’ne bağlı Onguday, Ulagan, Mayma, Koş-Ağaş, Köksu-Oozı, Kan-Oozı, Şabalin, Çoy, Çamal, Turaçak aymaklarından katılımcılarla gerçekleşen El-Oyın bayramı ARÜ araştırma görevlileri tarafından kameralarla kayıt altına alındı.
